Bitcoin, de virtuele wereldmunt die de banken buitenspel moet zetten

Om iets van realisme aan de nieuwe James Bond-film toe te voegen, zou het goed zijn als de schurk die de aarde wil vernietigen nu eens geen miljarden ponden of dollars eist, maar bitcoins. Net als in de echte wereld. Zoals vorige maand toen honderdduizenden computers in 150 landen op slot gingen door gijzelsoftware. Wilt u de bestanden terug, dan eerst 300 dollar in bitcoins overmaken, was de boodschap op het scherm van de slachtoffers.

Ook deze maand maakte bitcoin zijn naam als munt van de onderwereld waar. Amerikaanse, Canadese en Thaise agenten sloten de online-marktplaats Alphabay, waar elke dag voor 600.000 euro aan wapens, drugs en creditcardgegevens werd verhandeld. Hansa, een andere grote illegale marktplaats, ging twee weken geleden op zwart. Op beide marktplaatsen was de bitcoin de populairste munteenheid. De bitcoin zou dan ook bedacht kunnen zijn door Ernst Stavro Blofeld, het brein achter misdaadsyndicaat Spectre en de eeuwige vijand van Bond. Betalingen zijn anoniem en niet traceerbaar voor opsporingsdiensten.

"Het is niet zozeer anoniem, maar pseudoniem", preciseert Teunis Brosens, werkzaam bij het economisch bureau van ING. "Transacties zijn te herleiden tot een nummer. Maar dat nummer is niet te herleiden tot een persoon. Daardoor leent het zich goed voor activiteiten die het daglicht niet verdragen."

Toch is de munt niet ontworpen door schurken, maar door techno-idealisten: softwareontwikkelaars die vinden dat de toekomst aan een onafhankelijke wereldmunt is, zonder bemoeienis van overheden en banken. Technisch kan het, zo laten de bitcoin en andere digitale munten zoals litecoin, ethereum en ripple zien. En ook maatschappelijk is dit het moment, vinden de techno-idealisten. Kijk maar eens voor hoeveel ellende de banken hebben gezorgd met hun financiële wanproducten. Ook voor centrale banken als de Federal Reserve en de ECB is volgens de bitcoinaanhangers geen plaats. Centrale banken kunnen speelbal worden van politici. Dat speelt bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, waar president Donald Trump Fed-voorzitter Janet Yellen wil vervangen. Centrale banken heulen bovendien met de grote commerciële banken, zegt de bitcoingemeenschap, en zij zijn niet transparant.

Witwassen

De idealen van de techno-idealisten botsen met wetten, regels en instituten van de dagelijkse realiteit. Dat begint bij de criminelen. "Dat criminelen gebruikmaken van de techniek achter de bitcoin, wil volgens de ontwerpers van de munt niet zeggen dat de techniek niet deugt", zegt Brosens. "Dat ben ik met hen eens. Maar de overheid kijkt daar anders tegenaan. Zo zijn banken gebonden aan allerlei regels om witwassen van crimineel geld tegen te gaan."

Witwassen is inderdaad een probleem bij de bitcoin, zegt Anna Berlee, die zich als docent aan de Tilburg Universiteit onder meer bezighoudt met financiële technologie. "Maar er zijn bewegingen op Europees niveau. Brussel wil een richtlijn wijzigen waardoor de eigenaar van een virtuele portemonnee met digitale munten zich niet langer kan verschuilen. Al kan iemand zo'n controle makkelijk omzeilen door buiten Europa zijn portemonnee aan te houden. Bitcoin is een mondiaal betaal- of ruilmiddel en dat is ook het mooie aan de munt."

China vindt er niets moois aan. Althans, de autoriteiten daar. Brosens: "Tot begin dit jaar vond de meeste handel in bitcoins plaats op Chinese beurzen. Het vermoeden was dat Chinezen probeerden de kapitaalcontroles te omzeilen. Zij mogen niet zomaar in het buitenland investeren. Dit voorjaar zei de Chinese overheid strengere regels op te leggen aan Chinese beurzen; de handel op die beurzen decimeerde. Zo zie je dus dat de bitcoin wordt gebruikt om geld het land uit te werken."

Tussenpersoon verdwenen

Berlee begrijpt best dat banken de bitcoin nauwlettend in de gaten houden. Als er niet met cash wordt betaald, verloopt een financiële transactie altijd via een bank, of het nu om een betaling naar het buitenland gaat of om pinnen bij de supermarkt. De bank controleert of er voldoende saldo is, zorgt voor de betaling en werkt het nieuwe saldo bij. Dat kost uiteraard geld. Bij de bitcoin is de tussenpersoon verdwenen. "Het levert voor banken toch een klein gevaar op", zegt Berlee. "Als we allemaal overgaan op digitale munten, zijn zij straks niet langer de belangrijkste partij."

Dat klinkt voor Brosens heel wat minder aantrekkelijk dan voor Berlee. Hij werkt dan ook bij een bank. Al ziet Brosens niet direct gevaar. Integendeel, ook de bitcoin kan niet zonder tussenpersonen, zegt hij. "Veel bitcoinbezitters slaan hun portemonnee op bij beurzen. Dan heb je je geld nog als je computer crasht. Beurzen zijn ook tussenpersonen. Alles zelf doen, zonder grote bedrijven, het klinkt prachtig, maar uiteindelijk zie je dat banken er niet voor niets zijn. Ook dat is een les van de bitcoin."

Een andere kritische volger is de Belastingdienst. Bitcoins vallen onder 'overige bezittingen'. Wie voor pakweg 30.000 euro aan bitcoins in de portemonnee heeft, moet daarover belasting betalen. "Voor de wet is waarde in bitcoins een belegging, net als goud", zegt Brosens. "Dat moet je opgeven. Maar het is natuurlijk makkelijk om het te vergeten zonder dat de Belastingdienst erachter komt."

De mogelijkheden tot wiswassen, ontwijken van kapitaalcontroles, wegpoetsen van tussenpersonen als banken en belastingontwijking, het zorgt ervoor dat de bitcoin veel machtige tegenstanders heeft. Zij vinden het prima als de bitcoin een veelgebruikte digitale munt blijft, maar dan moeten voor de munt wel de normale regels gaan gelden, zegt Brosens. "Blijf je bij vrijheid blijheid, dan zal de munt nooit groot worden."

Experiment

Eerste probleem: wie beslist over de toekomst van de bitcoin? De munt heeft geen Mario Draghi of Janet Yellen, de bazen van de Europese en Amerikaanse centrale bank. De bitcoin is gedecentraliseerd. Het zijn de ontwikkelaars en miners (zie kader) die erover gaan. Zij zijn het niet altijd met elkaar eens, zo bleek afgelopen weken toen de bitcoin nieuwe software moest kiezen om de betalingen sneller te verrichten. Er ontstond een stammenstrijd tussen ontwikkelaars en miners die ondertussen is beslecht.

"Bij de bitcoin regelt de gemeenschap van technici het zelf", zegt Berlee. "Zij discussiëren samen over de te volgen koers en bepalen dus het beleid. Als bijna de hele groep zegt: we gaan linksaf, en een paar miners zeggen: wij gaan liever rechts, dan ontstaat er een afsplitsing. Er is geen centrale partij die dat bepaalt, het is de groep die beslist."

Welke beslissingen de groep ook neemt, zonder regulering zal de munt nooit het wereldwijde betaalmiddel zijn waar de miners naar streven, denkt Brosens, en met hem een flinke groep economen. Zelfs de rechter heeft zich in Nederland al eens uitgesproken over de bitcoin. Dat is geen geld, zei de rechter, maar een ruilmiddel, vergelijkbaar met goud.

Ook de Amerikaan Gavin Andresen, in 2012 een van de oprichters van de invloedrijke Bitcoin Foundation, temperde een paar jaar geleden de verwachtingen. Bitcoin is een experiment, zei hij, eentje waarin je 'alleen tijd en geld moet investeren als je die kunt missen'.

Blockchain

De bankiers van de Bank of England laten zich daar niet door afschrikken. Ze vinden de bitcoin een fascinerend experiment dat hen een blik gunt op de toekomst van geld. De centrale bank is een onderzoek begonnen naar digitale munten, want zij kunnen 'over een breed gebied gevolgen hebben voor het monetaire beleid en de financiële stabiliteit'.

Het gaat de Engelse centrale bank niet zozeer om de bitcoin, maar om de technologie erachter, de blockchain (zie kader). Dit besturingssysteem van de bitcoin is prima geschikt voor toekomstige munten. De bitcoin zelf is dat volgens centrale banken niet. Dat heeft te maken met monetair beleid. De afgelopen jaren hebben de Amerikaanse en Europese centrale banken geld bijgedrukt om de economie aan te jagen. Bij de bitcoin kan dat niet. De munt is zodanig opgezet dat de geldhoeveelheid volgens een vast stramien toeneemt. Op dit moment komen er elke tien minuten 12,5 bitcoins bij, tegen de huidige koers goed voor een bedrag van 35.000 euro. Nu zijn er 16 miljoen bitcoins in omloop. Het maximum ligt op 21 miljoen waardoor er in 2040 geen nieuwe munten meer bij kunnen komen.

Monetair beleid voeren met cryptomunten door de geldpers te laten draaien, inflatie te verhogen of te verlagen met rentes; het is een groot vraagstuk voor monetair economen. Daarbij wordt volgens Berlee weleens uit het oog verloren dat digitale munten als de bitcoin nog niet volwassen zijn. "Ze zijn net de opstartfase gepasseerd. Later, als blijkt dat cryptomunten stabiel zijn, kunnen zij pas dienst doen als echte valuta", zegt zij.

De stabiliteit, of volatiliteit zoals dat in de geldwereld heet, is nog niet zoals economen, investeerders en beleidsmakers voor ogen hebben. In 2010 kocht een softwareontwikkelaar met 10.000 bitcoins nog twee pizza's. Die 10.000 munten zijn volgens de huidige koers ruim 29 miljoen euro waard. Deze week kost een bitcoin 2924 dollar. Dat is ruim vijf keer zoveel als een jaar geleden. Maar de munt gaat niet alleen omhoog. Zij kan ineens ook honderden euro's aan waarde verliezen.

Mede vanwege die enorme verschillen vindt Berlee de tijd nog niet rijp voor regulering. "We moeten cryptomunten de ruimte geven om zich te ontwikkelen." In de woorden van Bitcoin Foundation-oprichter Andresen: het experiment is nog niet voorbij.

Wanneer is de bitcoin ontstaan?

In 2009, door een onbekend persoon (of groep personen) die zich bekendmaakte onder het pseudoniem Satoshi Nakamoto. Een centraal gezag is er niet. Het zijn miners en ontwikkelaars die online contact leggen en de beslissingen nemen. Bijvoorbeeld over nieuwe software, zoals vorige maand. Het is niet duidelijk hoeveel bitcoinbezitters er zijn. De meeste schattingen gaan uit van ongeveer 5 miljoen.

Wat is blockchain?

Dat is het systeem waar bitcoin op draait. Een soort Windows van het geld. Een besturingssysteem van geld ziet eruit als een kettingbrief. In elke brief, eigenlijk een bestand, staat een overzicht van transacties van een bepaalde bitcoin. Zo is precies te achterhalen waar de bitcoin is geweest en bij welke betalingen de munt is betrokken. Het besturingssysteem is dus een administratiesysteem.

Wat zijn 'miners'?

Dat zijn de softwareontwikkelaars en technici die nieuwe bitcoins 'delven'. Elke tien minuten komt er in de kettingbrief een nieuwe brief bij. Die brief moet worden verzegeld. De miner die na een puzzeltocht de zegel vindt, krijgt daarvoor 12,5 bitcoins. Dat stimuleert technici om veel tijd, energie en computerkracht te steken in het vinden van munten. Om de paar jaar halveert de beloning, tot deze in 2040 op nul uitkomt. Dan zullen miners niet meer op zoek gaan naar nieuwe munten en zijn alle bitcoins in gebruik. Niemand weet precies hoeveel miners er zijn. Ze werken vaak samen in groepen om bitcoins te vinden. De opbrengst delen ze. Het exacte aantal ontwikkelaars is evenmin bekend. Al staan er ongeveer 400 namen van ontwikkelaars op de officiële website Bitcoin.org. De ontwikkelaars zorgen ervoor dat de techniek achter de bitcoin niet stroperig wordt door het toenemend aantal betalingen.

Bron: Trouw.nl